“Çocuklar neden yalan söyler?” sorusu anne ve babaların ya da eğitimcilerin cevabını ararken, bilgi sahibi olması gereken bir konu. Çocukları yalan söylemesiyle ilgili belki de en önemli etken ise büyüdükleri ortam, örnek aldıkları büyükleridir. Çocuğun yetiştiği ortamdaki farklı durumlar ve tutumlar, çocuğun yalan söyleme eğilimini etkileyebilir. Hemen tüm ebeveynler çocuklarına yalan söylemenin kötü bir şey olduğunu telkin eder ancak bazı ebeveynler, yalan konusunda daha hoşgörülü davranır.
Öte yandan çocuklar için yedi-sekiz yaşlarına kadar hayal ile gerçek arasında net olmayan bir çizgi vardır. Bu da gerçeği sabit, somut olarak görmelerini engeller. Arzu edince o gerçeğin değişebilir, değiştirilebilir olduğunu düşünürler. Bu durumda bir şeyi “ben yapmadım” diyorlarsa amaçları yalan söylemek değil, yapmamış olmayı dilemektir.
Yalan değil, hayal gücü
Uzman Klinik Psikolog Müjde Yahşi de konuyla ilgili önemli bilgiler verdi. Yaşamın ilk 5 yılında çocukların gerçek ile gerçek dışını ayıramadığını vurgulayan Psikolog Müjde Yahşi, “Örneğin; her sabah çantasını takıp okula giden abisini gören 3 yaşındaki bir çocuk teyzesine, “Ben de okula gidiyorum” diyebilir hatta bunu en ufak ayrıntılarıyla süsleyerek okulda öğretmeninin kendisine verdiği ödevlerden de bahsedebilir. Bunlar 6 yaş öncesi görülen, hayali içeriği olan ve gerçek anlamda yalan özelliği taşımayan sözde yalanlardır. Çocuk, 6 yaşını doldurmasına rağmen hala yalan söylemeye devam ediyorsa, bu durumda alışkanlıktan söz edebiliriz” dedi.
8 yaşındaki bir çocuğun ödevi olduğu halde ödevini yapmamak için ebeveynine sürekli ödevini yaptığını söylemesinin, bir yalan olduğunu belirten Psikolog Müjde Yahşi, ” Yine derslerden kaçmak için öğretmenine her defasında kitaplarını evde unuttuğunu söylemesi ya da arkadaşlarından kopya çekerek başarı elde etmeye çalışması, yalanın alışkanlık haline geldiğini bize gösterir. Yalanı alışkanlık haline getirmiş çocukların 2 özelliği vardır. Biri; kendilerini kontrol edememeleri diğeri ise aşırı bencillikleridir. Bu 2 kişilik özelliğine neden olan şey ailenin ve çevrenin çocuk ile olan olumsuz ilişkileridir, yani aile çocuk ile yeteri kadar sağlıklı sosyal ilişkiler kuramamışsa ve çocuğun ihtiyacı olan eğitimsel koşulları sağlamamışsa çocuk kendini kontrol edemez ve aşırı bencil davranışlarda bulunarak yalan söylemeye devam eder” diye konuştu.
Çocuklar neden yalan söyler?
Çocukta yalan söylemeyi ortaya çıkaran 4 etken bulunduğuna da işaret eden Psikolog Müjde Yahşi şöyle konuştu:
“Bu etkenleri şöyle sıralayabiliriz:
- Aşağılık duygusu
- Suçluluk duygusu
- Saldırganlık
- Kıskançlıktır
Örneğin ebeveynin; çocuğu sürekli başkaları ile mukayese ederek aşağılaması, onu yaptığı hatalardan dolayı sürekli suçlaması, çocuk bir şeyleri merak edip kurcalamak isterken onu sürekli engelleyerek saldırganlaştırması ve doğuştan getirdiğimiz kıskançlık duygusunu yanlış tutumlar ile beslemesi, yalan söylemeyi ortaya çıkaran etkenlerdir.”
Ergenlik döneminde yalan biçim değiştirir
Ergenlik dönemine uzanan yalanların bu defa türünün ve içeriğinin değiştiğini söyleyen Psikolog Müjde Yahşi, “Örneğin; arkadaşının beğendiği fakat kendisinin beğenmediği bir film için kendi fikrinin aksine nezaket adına iyi yorumlar yapması ya da kalbini kırdığı bir arkadaşının sırf gönlünü almak için ona beyaz yalanlar söylemesi ergenin bilinçli bir davranışla yalana başvurması diyebiliriz. Ergende görülen bu tür yalanlar sosyal yalanlardır” dedi.
“Baskı ve korku yalan söyletir”
Çocukların genellikle 2 nedenden yalan söylediğini vurgulayan Psikolog Müjde Yahşi şu örnekleri verdi: “Birincisi; korku ve baskıdır. İkincisi de taklit ve model almadır. Örneğin; anahtarını kaybeden annenin 5 yaşındaki kızını suçlayarak ‘Sen aldın biliyorum, itiraf edersen sana oyuncak alacağım’ diyerek baskı yapması ve bunun neticesinde çocuğun da anahtarı almadığı halde ‘Evet ben aldım ama sakladığım yeri bulamıyorum’ demesi baskının neden olduğu yalandır. Ya da bir babanın 10 yaşındaki çocuğuna ‘Söyle çabuk bu vazoyu sen mi kırdın?’ şeklinde hiddetle sorduğu soru, çocuğun vazoyu kırmasına rağmen cezalandırılacağım korkusuyla ‘Hayır ben kırmadım’ demesi korkunun neden olduğu yalandır.”
Anne ya da babanın çocuğu sırdaş edinmesi
Anne ya da babanın çocuğu yalanına ortak etmesinin de ciddi bir sorun olduğunun altını çizen Psikolog Müjde Yahşi, “6 yaşındaki çocuğuyla alışverişe gittikleri halde alışverişe gitmedikleri konusunda çocuğunu sıkı sıkı
tembihleyerek ‘Alışveriş yaptığımızı sakın babana söyleme’ demesi, çocuğun anneyi model almasına ve benzer şekilde yalan söylemesine neden olabilir. Ya da baba araç kullanırken telefondaki arkadaşına ‘Evde dinleniyorum, biraz hastayım’ demesi 4 yaşındaki çocuğun babayı taklit etmesine ve çocuğun benzer şekilde yalan söylemesine neden olabilir. Tüm bu örnekler duygusal ihtiyaçları ve eğitimsel koşulları yeteri kadar karşılanmış bir çocukta aslında pek rastlanmaz” dedi.
Çözüm ebeveynin tutum ve davranışlarında
Psikolog Müjde Yahşi çözümü şu sözlerle anlattı: “Benlik algısı olumlu, değersizlik, yetersizlik ve suçluluk gibi olumsuz duygular barındırmayan, yeterince ilgi, sevgi, şefkat gösterilen, güven temelli bir ilişki kurulan, başkalarının haklarına değer vererek yetiştirilen çocuk yalan söylemez. Zira yalan söylemeyen çocuk özgüvenlidir, çevresiyle uyum içindedir, milli, manevi ve ahlaki değerleri yaşamına geçirerek kişiliği ile bütünleştirmiştir.
Ebeveynlere önerilerim şöyle olur:
- Anne ya da baba olarak öncelikle kendi davranış ve tutumlarını gözden geçirmeliler.
- Doğru söylemenin yararlarını çocuğun yaşına ve gelişime uygun yöntemle çocuğa aktarmalılar.
- Gerçeği söyletmek için ödül ya da ceza yöntemine asla başvurmamalılar.
- Çocuğun sosyalleşmesini sağlamalılar.
- Arkadaşlık, grup, kurul ve kurum gibi bağlılıkların önemini vurgulamalılar.
- Vatan ve millet kavramlarını özümsetmeliler.
- Manevi ve ahlaki değerlerimizi yaşamalı ve yaşatmalılar.”
Kaynaklar:
Uzman Klinik Psikolog Müjde Yahşi
“Çocuklar neden yalan söyler? İşte çocukta yalana sebep olan 4 sebep!” başlıklı haberimizin yanı sıra Sağlık Ajandası | Sağlık Haberleri için sosyal medya hesaplarımızı da takip edebilirsiniz:
