Demir eksikliğinin belirtileri görüldüğünde bu dünyada en sık görülen anemi yani kansızlık türü olarak tanımlanıyor. Özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde demir eksikliğine bağlı anemi oranları oldukça yüksek seyrediyor.
Vücutta demirin eksik olduğu durumlarda anemi oluşuyor ve buna bağlı olarak da ‘’demir eksikliği anemisi’’ tanısı konuluyor. İstatistiklere göre dünyada kadınların yüzde 35’inde, erkeklerin yüzde 20’sinde ve hamilelerin yüzde 50’sinde demir eksikliği anemisi yani kansızlık görülüyor. İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Tülay Kadıoğlu, demir eksikliği belirtileri ve tedavisi konusunda bilgi verdi.
Demir eksikliği nedir?
Vücutta yeterli oranda demir mineralinin bulunmamasıyla ortaya çıkan demir eksikliğinde, kırmızı kan hücrelerinin (alyuvar) sayısı azalır ve anemi veya kansızlık adı verilen soruna yol açar.
Ferritin, vücudun demir deposu
Hemoglobin, kırmızı kan hücrelerine rengini veren oksijenin kanda taşınmasını sağlayan bir proteindir. Demir de hemoglobinin temel yapısına giren bir elementtir ve akciğerden alınan oksijenin hemoglabine bağlanarak dokulara aktarılmasında büyük önem taşır. Beslenme yolu ile alınan besinlerden vücuda demir minerali girişi gerçekleşir. Demir minerali metabolizma ve hücre içi-dışı reaksiyonlar için oldukça önemli bir mineraldir. Ferritin, demiri vücutta depolayan ve salınımını kontrol eden bir protein kompleksidir. Vücudun demir deposu olarak da tanımlanabilir.
Yaş ve cinsiyete göre değerler farklılık gösterebilir
Demir eksikliğinin belirtileri, vücutta bulunan demir deposu seviyesinin düşüklüğünü gösterir. Normal ferritin değeri, yaşa ve cinsiyete göre farklılık gösterebilir. Peki demir eksikliği kaç olmalı? Genel olarak erkeklerde 20-500 ml/ng, kadınlarda ise 20-200 ml/ng arasındaki değerler normal aralık olarak kabul edilir. Kadınlarda erkeklere göre aylık adet kanamaları nedeni ile kısmi olarak daha düşük olarak tespit edilir. Çocuklarda ise ideal ferritin düzeyleri değişkenlik gösterir. Ortalama olarak yeni doğan bebeklerde 25- 200 ng/ml, bir aylık bebeklerde 200 ile 600 ng/ml, 2- 5 aylık bebeklerde 50- 200 ng/ml, 6 aylık bebekler ile 15 yaş arası çocuklarda 7-142 ng/ml arasında olması normal olarak kabul edilir.
Az miktarda düşüklük belirti vermeyebilir
Ferritin eksikliği vücutta ölçülen ferritin değerinin belirtilen normal seviyelerden aşağıda olması durumudur. Bu tablo vücutta demir eksikliği olduğunu gösterir. Demir minerali özellikle kırmızı kan hücrelerinde bulunan ve oksijenin taşınmasından sorumlu olan hemoglobin molekülünün üretimi için gereklidir. Demirin vücutta yeterli miktarda bulunmaması ile kırmızı kan hücrelerinin doku ve organlara taşıdığı oksijen miktarı azalır. Buna bağlı olarak doku ve organların yeterince oksijenlenememesi sonucu işleyişleri bozulur. Bu durum bazı belirtilere yol açar. Ferritin düşüklüğü az ya da orta miktarda ise herhangi bir demir eksikliği belirtisi göstermeyebilir. Ancak ağır seviyede ferritin eksikliği mevcut ise daha çok belirti görülür.
Demir eksikliğinin belirtileri
- Halsizlik ve yorgunluk
- Sabahları uyanmakta zorluk ve sürekli uyku hali
- İştahsızlık
- Baş ağrısı
- Baş dönmesi
- Kulak çınlaması
- Üşüme hissi
- Unutkanlık, sinirlilik
- Enerji kaybı
- Konsantrasyon ve odaklanma problemleri
- Saç dökülmesi
- Tırnaklarda kırılma ve çizgili görünüm
- Kaşıntı
- Cilt renginde ve gözlerde solukluk ve sarılık
- Eklem ve kas ağrıları
- Huzursuz bacak sendromu
- El ve ayaklarda uyuşma hissi
- Toprak ve kireç yeme isteği
- Cinsel isteksizlik
- Kilo vermekte güçlük
Tedavide kansızlığa neden olan etkenin bulunması önem taşıyor
Ferritin düşüklüğü tespit edilmesi durumunda mutlaka altta yatan nedenin aydınlatılması gerekir. Bu durum başka bir hastalığın habercisi de olabilir. Tedavide hastanın durumuna ve değerlerine göre değişkenlik gösterecek şekilde tablet, şurup ya da damardan (intravenöz) demir takviyeleri planlanabilir. Tedavi sürecinin yakından takibi ve yarıda kesilmemesi oldukça önemlidir. Ortalama 3-6 ay kadar süre ile tedaviye devam etmek gerekmektedir. Tedaviyi yarıda kesmek tekrarlayan demir eksikliğine neden olabilmektedir. Medikal tedavinin yanı sıra hastanın beslenmesi de demir eksikliğine göre planlanmalıdır.
Demir eksiklikliği neden olur?
Demir eksikliğinin nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:
- Besinler ile yeterli demirin alınmaması (aşırı diyet kısıtlamaları, et, yeşil sebze yenmemesi gibi)
- Sindirim sistemine besinlerle giren demirin emiliminin yeterli olmaması (iltihabi bağırsak hastalıkları, bariatrik cerrahi gibi geçirilmiş mide ve bağırsak ameliyatları vb.)
- Kan kaybının olduğu durumlar (kadınlarda adet dönemlerinde yoğun kanamaların olması, mide kanaması, hemoroid-basur nedeni ile olan kanamalar, mide-bağırsak kanserleri gibi)
Ayrıca gebelikte vücudun demir gereksinimi artmakta olup, demir desteği verilmez ise demir eksikliği görülebilmektedir.
Demir eksikliği ve kansızlığı doğru beslenme ile engelleyebilirsiniz
Demir eksikliği malum kansızlığa yol açan nedenlerden biri. İnsan vücudunda çok önemli bir mineraldir demir ve bunun eksikliği de güçsüzlük, yorgunluk hali ve bağışıklık sistemi üzerine olumsuz etkiler oluşturabilir. Kırmızı et, sakakat, yumurta, yeşil yapraklı sebzeler, tam tahıllar ve kuru meyve ile pekmez gibi demir bakımından zengin besinlerin tüketimi bu hususta önemlidir.
Bu besinlerin C vitamini eşliğinde tüketilmesi, demirin emilmesi ve vücutta kullanılmasını da artırmaktadır. Mesela akşam yemeğinde kırmızı etkin yanında salata tüketmek kırmızı etteki demirden daha da iyi yararlanmamızı sağlamış olacak.
Halk arasında kansızlık olarak da bilinen anemi, kanda bulunan hemoglabinin 15 yaş üstü erkekte 13 gd/dL’nin altı, 15 yaş üstü ve gebe olmayan kadında da 12g/dL’nin altı ve gebelerde 11 g/dL’nin altında olması olarak tanımlanmaktadır.
Demir eksikliği ve demir eksikliği anemisi ise birbirinden farklı tanımlardır. Vücutta bulunan toplam demirin azalması, demir eksikliği anlamına gelir. Demir eksikliğinin başladığı an itibariyle erken evrelerde anemi oluşmaz. Bununla birlikte demir eksikliği anemisi demir seksliğinin eritroist yapımını azaltması sonucu gelişir. Bu da vücutta kas hücreleri içerisinde bir protein olan miyoglabin oluşturmak için demire ihtiyaç duyulur. Demir aynı zamanda da vücutta önemli bazı kimyasal reaksiyonları yürüten enzimler açkısından da gerekli mineral olarak da karşılaştığımız bir etmendir.
Menopoz öncesi kadınlarda da yaygındır
Demir, vücudun kırmızı kan hücrelerinde oksijeni taşımakta görevli olan hemoglobin için gereklidir. Çünkü demir seviyeleri düşerse eğer demir eksikliği anemisi oluşabilir. Demir yetersizliği anemisi, oksijenin dokulara taşınmasındaki yetersizlik sebebiyle de yorgunluk, güçsüz hissetme, bağışıklık istemi bozukluklarını oluşturabilir.
Türkiye’de doğurganlık çağındaki kadınlarda da demir eksikliği en önemli sağlık sorunları arasında yer edinir. Bu dönemde de demir miktarı 9.9 mg, alınması önerilen miktar ise 14-18 mg şeklindedir. Ki demir eksikliği bebekler, ergenler ile hamile kadınlarda hızlı vücut büyümesi nedeniyle ortaya çıkabilir. Öyle ki öncelikle menopoz öncesi kadınlarda da menstrual periyodda kronik kan kaybı sebebiyle de demir kaybı yaşanabilir. Daha yaygın olarak görülen hastalık da denilebilir. Bu nedenle demir eksikliğinin belirtileri dikkatle kontrol edilmelidir.
Kahvaltıda pekmezi ihmal etmeyin
Demir eksikliğinin belirtilerini fark ettiniz, ölçüm yaptırdınız ve doktorunuzun medikal tavsiyelerini uyguladınız… Peki bunlar dışında ne yapsanız demir eksikliği ne iyi gelir? Kırmızı et demir bakımından oldukça zengindir. Bunun dışında yumurta, koyu yeşil yapraklı sebzeler, tam tahıllar, pekmez ve kuru meyve tüketimi de demir eksikliğinin önlenmesine destek olmaktadır. Ki bununla beraber de demir içeriği zengin besinler de C vitamini ile eş değer bir biçimde tüketilmelidir. Bu da demirin emilmesi ve vücutta kullanılmasını artırır. Mesela akşam yemeğinde kırmızı etin yanına salata eklemelisiniz. Yeşil salata bu düzende kırmızı etteki demirden daha fazla yararlanmanızı sağlar.
Bu tarz bir besin tercihi sayesinde de çok daha etkili bir demir edinimi sağlayabilirsiniz. Ki portakal, greyfurt, limon, kırmızı biber, maydonoz, brokoli ve yeşil biber C vitamini bakımından da bir hayli yüksek olan besinler arasındadır.
Son olarak pekmez tüketimine bir kere daha değinmek ve vurgulamak isteriz. Çünkü kahvaltılarda tüketilen pekmez sayesinde vücudun dinçliği sağlanabilir. Ki özellikle de kış aylarında gerçekten de pekmez tüketiminin önemi çok fazladır. Düzenli olarak pekmez tüketen bireylerin demir eksikliğini önleme ihtimalleri çok daha yüksek bir moddadır.
Bir de mevsimsel geçişlerin yanı sıra beslenme biçiminde de aynı düzenli bir ilerleyiş edinmelisiniz. Ki bu da sizin açınızdan daha sağlıklı ve rahat bir sağlıklı hayata kavuşabilirsiniz. Şunu da kesinlikle unutmamak gerekir ki, bahsetmiş olduğumuz bütün bu detaylara yoğunlaşarak sizler demir eksikliğinden rahatlıkla uzaklaşma şansını da yakalamış olursunuz.
Kaynaklar:
İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Tülay Kadıoğlu
Sağlık Ajandası | Sağlık Haberleri için sosyal medya hesaplarımızı da takip edebilirsiniz:
