“K vitamini nedir, diğer vitaminlerden farkı nelerdir?” sorusundan önce vitaminlerin fonksiyonlarını hatırlayalım. Vitaminler vücudumuzun canlılığını devam ettirebilmesi için gerekli mikro besin ögeleridir. Hücre yenilenmesinden enerji üretimine kadar birçok döngü için belirli miktarlarda olması gereken elzem maddelerdir. B ve C grubu vitaminler suda çözünebilirken, A, D, E ve K vitaminleri yağda çözünebilir ve bir kısmı vücutta depolanabilir.
K vitamini nedir?
Diyetisyen Şeyma Öner, K vitamini hakkında bilgiler verirken vücutta depolanabilen K vitamininin felç, kalp krizi, beyin kanaması gibi ciddi komplikasyonların gelişimini önlemek açısından oldukça önemli olduğuna değindi. K vitamini açısından zengin olan lahana, ıspanak, kabak, pancar, pazı, şalgam, maydanoz, brokoli, marul gibi sebzeleri tüketmenin vücudu hastalıklara karşı daha dirençli hale getirdiğini ifade etti.
Vücutta depolanabilen K vitamini kanın pıhtılaşmasında, kalp rahatsızlığı riskini azaltmaya yardımcı olur ve kemik sağlığında önemli görevleri bulunan bir vitamindir. Bu vitamin kanın pıhtılaşmasını sağlayarak aşırı kanamayı önleyen ve kemik metabolizmasında çeşitli görevleri olan protrombin isimli proteinin üretimi için gereklidir.
“K vitamini nedir?” sorusunu yanıtlarken iki çeşidi bulunduğunu söylemek gerek. Bunlar; K1 vitamini (filokinon) yeşil yapraklı sebzelerde bulunur, K2 vitamini (menakinon) bağırsak bakterileri tarafından üretilir. K1 vitamini (fitonadion), pıhtılaşma için önemlidir ve K2 vitamini, kalsiyum metabolizması için daha önemlidir. K vitaminini çoğunlukla gıdalarla alabiliyoruz. K1 yeşil yapraklı sebzelerde bol miktarda bulunur. K2’yi hayvan kaynaklarından alırız ve bağırsaklarımızdaki bakteriler az miktarda sentezler. Bu iki türün dışında K3 olarak adlandırılan sentetik yolla elde edilen bir K vitamini türü de mevcuttur ve karaciğer için zararlı olduğu bilindiğinden artık kullanılmamaktadır.
Bağırsak bakterileri (mikrobiyota) tarafından üretilebilen bir vitamin olduğundan eksikliği ile yetişkinlerde bazı bağırsak hastalıkları gibi bazı kronik hastalıklardan kaynaklı olarak vitamin emiliminin etkilenmesi gibi durumlar dışında pek karşılaşılmazken, yeni doğan bebeklerde çok yaygındır. Yetişkinlerde eksikliğine nadir olarak rastlanması nedeniyle K vitamini alımı genellikle diğer vitaminlerle karşılaştırıldığında daha az önemsendiği ve araştırıldığı görülmektedir. Ancak eksikliğinde kanama bozuklukları, osteoporoz gibi hastalıklara yakalanma riskinin artması gibi olumsuzluklar geliştiğinden sağlıklı bireyler tarafından K vitamini alımına gereken özen gösterilmelidir.
K vitamini ne işe yarar?
Kanın pıhtılaşmasında aldığı rol nedeniyle yaraların doğru şekilde iyileşmesinde ve aşırı kanamanın önüne geçilmesinde etkilidir. Kan sulandırıcı ilaçların aşırı kullanılmasına bağlı olarak oluşan kanamaların önüne geçebilmek için belirli miktarlarda K vitamini takviyesi uygulanabilir.
Kemik yoğunluğunun korunması ve kemik metabolizmasının düzenlenmesi açısından önemli etkilere sahip olan K vitamini, osteoporoz gibi kemik dejenerasyonuna bağlı birçok hastalığın önlenmesinde etkili olduğu yapılan bazı çalışmalarla kanıtlanmış. Ayrıca kemik mineral yoğunluğunu arttırdığından kemik kırılma riskini de azalttığı görülmüştür. Buna ek olarak kemik metabolizmasında kritik bir rol oynadığı bilinen bir diğer vitamin olan D vitamini ile K vitamini kombine edildiğinde daha etkili olabilir.
Yapılan farklı bir çalışmada yüksek miktarda K1 vitamini seviyelerine sahip 70 yaş üzerindeki sağlıklı bireylerin yüksek sözel hafıza performansına sahip olduğu anlaşıldı. Bu da K vitaminin beyin sağlığı üzerine de olumlu etkilerinin olduğunu göstermektedir.
K vitamini, damarlarda mineralizasyonun ve birikimin önlenmesi üzerinde yardımcı etkileri vardır. Dolayısıyla K vitamini yeterli düzeyde alındığında yüksek tansiyon gelişim riskinin azaltılmasına katkıda bulunur. Bu durum kalp ve damar hastalıklarından korunmak için önemliyken, felç, kalp krizi, beyin kanaması gibi ciddi komplikasyonların gelişimini önlemek açısından oldukça önemlidir.
K vitamini eksikliği nasıl anlaşılır?
K vitamini suda çözünmez, yağda çözünür ve vücutta depolanan bir vitamindir. Bu nedenle K vitamini eksikliği nadir durumlar dışında görülmez. K vitamini eksikliği belirtileri ise şöyle sıralanabilir:
- Çölyak, kistik fibrozis gibi hastalıklar
- Siroz gibi karaciğer hastalıkları
- Antibiyotik kullanımı ile mikrobiyotanın zarar görmesi
- Ülseratif kolit, crohn gibi sindirim ve emilimi engelleyen hastalıklar
- Bağırsakların her hangi bir bölümünün operasyonla çıkarılmış olması
- Yetersiz ve dengesiz beslenme
K vitamini eksikliğinde kanama sorunları (siyah ve kanlı dışkılama gibi), tırnak altlarında kanamaya bağlı kırmızı beneklerin oluşması, vücutta morarmalar, bebeklerde ise göbek kordonu bölgesinde kanama ve sünnetin ardından iyileşmenin gecikmesi gibi belirtiler görülebilir.
K vitamini nelerde var?
Peki K vitamini hangi besinlerde bulunur? Zengin K vitamini kaynakları yeşil yapraklı sebzelerdir. İçerisinde en çok K vitamini bulundurma sırasına göre lahana, ıspanak, kabak, pancar, pazı, şalgam, maydanoz, brokoli, maruldur.
K vitamininden yana zengin bir tarif
Sosu için:
- 2 yemek kaşığı hardal
- 4 yemek kaşığı zeytinyağı
- Damak tadına göre limon suyu
- Fırında Brüksel Lahanası
Malzemeler:
- 1 kilo (kg) Brüksel lahanası
- 1 yemek kaşığı zeytinyağı
- 1 yemek kaşığı pul biber
- Damak tadınıza göre tuz ve karabiber
Hazırlanışı:
Brüksel lahanalarını ayıklayarak temizledikten sonra ortadan ikiye bölün. Zeytinyağı pul biber tuz ve karabiberi karıştırıp brüksel lahanalarıyla harmanlayın. Fırın kağıdı serilmiş tepsinize sosladığınız brüksel lahanalarını yerleştirin. Ardından ısıtılmış fırınınızda 15-20 dakika renk alana kadar pişirin. Bu esnada hardal, zeytinyağı ve limon suyunu pürüzsüz olana kadar blender ile karıştırın. Fırından çıkardığınız Brüksel lahanalarının üzerine sosunuzu gezdirerek sunum yapabilirsiniz.
COVID-19 ile mücadelede K vitamini güç katıyor
K vitaminin faydaları COVID-19 salgınında da ön plana çıkıyor. Malum salgın süresince bağışıklık sisteminin güçlenmesi için vitaminler üzerinde araştırma yapılmış ve C, E, D vitaminin etkin olduğu konusunda kanıtlar sunulmuştu. K vitamini de salgınla mücadelede etkin bir vitamin olarak görülüyor.
Özellikle D vitamininin biyoyararlılığını artırmak ve bağışıklığı daha da desteklemek için K vitamini içeren besinlerden de zengin beslenmek önem taşıyor. Beslenme ve Diyet Uzmanı Aslıhan Altuntaş, bu vitamin faydaları ve bulunduğu besinler hakkında önemli bilgiler verdi.
Hastalığın şiddetli olduğu vakalarda D vitamini eksikliği saptanıyor
Yapılan çalışmalar vücuttaki D vitamini düzeyinin COVID-19 hastalığı tablosunda düşünüldüğünden çok daha etkili olduğunu göstermektedir. COVID-19’a yakalanan ve durumu kritik seyreden hastaların D vitamini düzeyinin düşük olduğu; hafif belirtiler yaşayan ya da asemptomatik bireylerde ise D vitamini seviyelerinin yüksek olduğu görülmektedir. D vitamini konu olunca düşünülmesi ve değerlendirilmesi gereken başka parametreler de ortaya çıkmaktadır. Çünkü bedendeki her mekanizma aslında birbiri ile ilişki içinde olmaktadır. D vitamini için de en yakın ilişki K vitamini olarak ifade edilmektedir.
K vitamini Eksikliği D vitamini eksikliğine de yol açabilir
K vitamini, sağlıklı kemik ve damar yapıları için önemli olan yağda çözünen bir vitamindir. Kan pıhtılaşmasında ve kemik metabolizmalarının devamlılığında etkili olmaktadır. Eksikliğinde kan pıhtılaşma süresi uzar ve kanama sürelerinde artış veya nedensiz kanamalar görülebilir. Kanayan bölgenin aşırı kanaması ve zor pıhtılaşması durumu görülür.
Ciltte kolay morarma, siyah renkli veya kanlı dışkılama, tırnak altlarında kanamaya bağlı kırmızı beneklerin oluşması, vücudun mukoza ile kaplı olan ağız içi, burun gibi bölgelerinde kanamalar, bebeklerde göbek kordonu bölgesinde kanama ve sünnetin ardından iyileşmenin gecikmesi, sürekli olarak kanama gibi sorunlar bu vitaminin eksikliği belirtilerindendir. Yetişkin bireylerde eksikliği sık görülen bir durum değildir. Yeni doğan bebeklerde, ülseratif kolit, Crohn hastalıkları gibi inflamatuar bağırsak hastalıklarında eksikliği görülebilir. K vitamininden eksik bir beslenme D vitamini eksikliğine de neden olabilir. Diyabet, obezite, kalp-damar hastalıklarında da etkili olduğu çalışmalar ile kanıtlanmıştır.
Bu vitamin için tolere edilebilen herhangi bir üst sınır saptanmamasına rağmen nadir de olsa toksisite görülebilir. Yüksekliği ise genelde düzenli takviye kullanımı sonrasında görülür. Küçük bir olasılık da olsa K vitamini içeren besinlerin aşırı tüketimi sonrasında da ortaya çıkabilir.
COVID-19 ölümlerinde K vitamini eksikliği sık görülüyor
Pandemi süreci ile birlikte araştırmalara konu olan vitaminlerden biri olmuştur. COVID-19’un akciğerdeki elastik liflere zarar verdiği, bu liflerin korunması için vücudun daha fazla “matriks gla” proteinine ihtiyaç duyduğu bu nedenle de daha fazla K vitaminine ihtiyaç olduğu bazı çalışmalarda gösterilmiştir. Hastalığı kritik seyreden ya da COVID-19 nedeni ile hayatını kaybedenlerin vitaminin eksikliğinin daha yüksek olduğu kaydedilmiştir. Bu nedenle bu vitaminin eksikliği kişiyi akciğer komplikasyonlarına daha açık hale getirebilir.
Bu besinleri sofranızdan eksik etmeyin
K vitamini K1 (filokinon) ve K2 (menakinon) olmak üzere doğal 2 formda alınır. Beslenme ile en rahat alınan şekli K1 vitamini şeklidir. Peki K vitamini nelerde bulunur? Ispanak, brokoli, maydanoz marul, lahana, roka, tere, lahana gibi yeşil yapraklı sebzelerden, alglerden ve yeşil çaydan alınır. K2 şekli ise bağırsaklarımızda bakteriler tarafından sentezlenir ve probiyotik içeriği yüksek olan yoğurt, kefir, turşu, sert peynir gibi besinlerden ve et ürünlerinden alınır.
Pandemi sürecinde D vitamini biyoyararlılığını artırmak ve bağışıklığı daha da desteklemek için K vitamini içeren besinlerden zengin beslenmek önemlidir.
• Günde en az 1 kez bol yeşillikli salata tüketilmesi
• Düzeli olarak kefir ve yoğurt tüketilmesi
• Mevsimi de gelmişken haftada 2-3 kez lahana, brokoli gibi mevsim sebzeleri bulunması
• Ev yapımı az tuzlu ya da tuzsuz turşular ve sert peynirlerin günlük tüketilmesi bağışıklığı desteklemek için gereklidir.
K vitamininin faydaları
1. Kemik sağlığının dostudur
Eksikliğinin kemik erimesine neden olduğu yapılan çalışmalar ile gösterilmiştir. Kemik mineral yoğunluğunu en az kalsiyum kadar destekler. Bu nedenle kemiklerin korunması ve sağlığının sürdürülmesinde önemlidir.
2. Dişleri korur
K vitamini ve diş sağlığı arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmalar devam etmekle birlikte, dişler için önemli olan osteokalsinin sentezinde görev alması nedeni ile diş sağlığı korunmasında önemlidir. Güçlü ve sağlıklı dişler için yeterli K2 vitamini almak gerekmektedir.
3. Hafızayı güçlendirir
Özellikle yaşlılığa bağlı ortaya çıkan demansların önlenmesinde, unutkanlığın azalmasında K vitamininin yeterli tüketimi ve kan değerlerinin yüksek olmasının etkisi olduğu düşünülmektedir.
4. Tansiyona iyi gelir
K vitamini damarlarda kalsiyum birikimini önler. Bu sayede damar hastalıklarının oluşmasını önler. Bununla birlikte kan basıncının düşmesine yardımcı olduğundan tansiyon üzerinde de etkilidir.
Kan sulandırıcı kullananlar dikkat!
Kan inceltici ilaçlar kullananların K vitamini zengin besinleri tüketirken veya takviyesini kullanırken mutlaka diyetisyen veya hekime danışmaları önemlidir. Çünkü bu ilaçlar K vitamini ile etkileşime girerler ve kanama riskini artırabilirler. K vitamini veya D vitamini besin desteği olarak alınabilir. Her ikisi de yağda eriyen vitaminler olduğundan yağlı besin tüketimi sonrası alınmalıdır. Tüketim düzeyleri ise mutlaka gerekli tetkikler sonrası sağlık profesyonelleri tarafından önerilmelidir.
Kaynaklar:
Diyetisyen Şeyma Öner
Beslenme ve Diyet Uzmanı Aslıhan Altuntaş
Diyabet, Obezite ve Beslenme Derneği
Diğer Sağlık Ajandası | Sağlık Haberleri için sosyal medya hesaplarımızı da takip edebilirsiniz: