Menopoz döneminin doğallığına ve bu dönemde yapılması gerekenleri anlatan Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Doç. Dr. Emre Özgü, yumurtalıkların fonksiyonlarının zayıflamasıyla en az altı süren adet olmama periyotlarının başladığını söylüyor.
Menopoz nedir? Menopoza girildiği nasıl anlaşılır?
Menopoz dönemi bilindiği üzere, ergenlikle başlayıp adet kanamalarının genellikle orta yaşların sonuna doğru son bulan doğal bir süreç. Dolayısıyla nasıl ki regl olmak hayatın olağan bir parçasıysa bu dönemin sonlanması yani menopoz da bir o kadar “normal” bir sonuç aslında. Asla bir hastalık ya da anormallik değil. Dolayısıyla bu adet olmama döneminin başlamasından sonra, fonksiyonları gösteren kan testleri yapılıyor ve yükselme görülmesiyle beraber tanı konuyor. Bu dönemde terleme, ateş basması, asabiyet, uyku sorunları ve ciltte kuruma yaşanması gibi problemler gündelik hayatı zorlaştırabiliyor.
Menopoz yaşı nedir? Erken menopoz belirtleri nelerdir?
Ortalama menopoza girme yaş aralığı her ne kadar 48-52 olsa da bilhassa ailelerinde erken menopoz görülen kadınlar, bu yaş aralığından daha erken bir dönemde menopoza girebiliyorlar. Öte yandan sigara kullanımı ve geçirilmiş yumurtalık cerrahisi gibi etkenler de menopoz yaşının ortalama dışına çıkmasına neden oluyor ve menopoz belirtileri görülmeye başlıyor. Doç. Dr. Emre Özgü bu noktada şunun bilginin altını ısrarla çiziyor: “Menopoz bir hastalık olmadığı için tedavisi de olmaz. Yalnızca bu dönemde kadınların gündelik hayatını olumsuz etkileyen şikayetler ortaya çıkarsa bunların giderilmesi için önlemler alınabilir.”
Peki en geç menopoz yaşı nedir? Menopoz 55 yaşından sonra başlamışsa buna geç menopoz deniyor. Geç menopozun en önemli dezavantajı ise meme ve rahim içi kanseri riskinin artması olarak açıklanıyor.
Menopoz öncesi vücutta neler olur?
Dünya Sağlık Örgütü, menopoz sürecini üç dönemde sınıflandırıyor. Bunlar menopoz, post menopoz ve premenopozdur. Bu dönemlerde yumurtalık aktivitesinin yavaşlaması, adetlerin düzensizleşmesi ve son adet kanaması gerçekleşir. Postmenopoz, menopozdan yaşlılığa kadarki 6-8 yıllık dönemi kapsar ve bir senedir adet görmeme anlamına gelir. Premenopoz ise kadının ruhsal ve bedensel olarak menopoz dönemine hazırlandığı bir dönemdir ve adet kanamaları düzensizleşir. Çoğunlukla gecikmelerle seyreden adet kanamaları menopoz başladığında tümüyle durur. Bu dönem elbette kişiye göre değişmekle birlikte ortalama dört yıl devam eder ve yumurta hücreleri tamamıyla tükendiği zaman menopoz başlamış olur.
Menopozun belirtileri nelerdir?
Menopoza girenlerin yorumları, henüz girmemiş olanlar için kafa karıştırıcı olabilir çünkü herkeste farklı ilerleyebilir. Ancak menopoz dönemi kanama ve diğer merak edilenlere cevap verecek başlıca belirtiler vardır ve kısaca şöyle sıralayabiliriz:
- Östrojen azaldığı için rahim, vajina ve üretrada küçülme
- Genital bölgelerdeki küçülmenin neden olduğu sık idrara çıkma, idrar kaçırma, kabızlık, genital kaşıntı, cinsel birliktelik esnasında ağrı, rahimde sarkma, idrar kesesinde ve makatta sarkma
- Deride incelme ve kolajen miktarında azalma
- Saç ve kıl miktarında azalma
- Ciltte kuruluk ve yaraların iyileşmesine gecikme
- Ağız kuruluğu, diş eti hastalıkları ve genellikle ağızda alınan kötü tat
- Reflü ve safra taşı görülmesi
- Kilo alma
- Cinsel isteksizlik
Menopoz ağrıları nelerdir?
Menopozda bacak ağrıları yaygın belirtiler arasında değildir. Menopoz ağrıları deyince ilk akla gelenler baş ağrısı ve ağrılı cinsel ilişki durumudur.
Menopoz dönemi nasıl doğru yönetilir?
Menopozun toplumda korkulu rüya gibi yanlış bir imaja sahip olduğunu söyleyen Doç. Dr. Emre Özgü, aslında bu dönemin doğru yönetilerek kadın sağlığını olumlu anlamda etkileyeceğini belirtiyor.
Peki nedir bunlar? Menopoz süreci boyunca sıklıkla rastlanan sıcak basması, kilo alma, terleme vb. şikayetleri makul diyet ve egzersiz programlarıyla hafifletmek mümkün. Eğer ki yaşa tarzında değişikliğe gitmek yetmiyorsa ilaç tedavisi de menopozun rahatça azaltılmasına yardımcı olabiliyor. Söz konusu ilaç tedavileri temelde ikiye ayrılıyor: Hormonal olanlar ve hormonal olmayanlar. Bu yöntemlerin güvenli olduğunu dile getiren Özgü, “Tedavinin temel amacı, uygun hastaya sağlığını herhangi bir şekilde tehlikeye atmadan uygun tedavinin verilmesi ve yaşam konforunun olabildiğince yüksek kalitede tutulmasını sağlamak olmalı” diyor.
Menopoz döneminde kemik sağlığı
Menopoz döneminde regl kanamaları kesildiği için vücuttaki östrojen de ortadan kalkıyor. Bu durumun kemik erimesini hızlandırdığına dikkat çeken Doçent Dr. Emre Özgü, kadınların aynı zamanda kalp damar hastalıklarına da her zamankinden çok duyarlı olduklarını söylüyor. Bu nedenle genel sağlık durumunu değerlendirmek açısından menopozun önemli bir dönem olduğunu unutmamak gerekir.
Haliyle kilo kontrolü, kemik sağlığı için alınacak gerekli önlemler, kan basıncı ve kan şekeri kontrolü genel sağlık kontrollerinin başında geliyor. Aynı şekilde menopoz yaşlarında daha sık karşılaşılan meme ve rahim ağzı kanseri için taramaların yapılması da çok önemli. Özetle menopozun kadınlar için hiç de korkulacak bir dönem olmadığına vurgu yapan Özgü, aksine bu dönemin daha sağlıklı bir yaşam için başlangıç noktası olarak görülmesi gerektiğini belirtiyor.
Menopoza giren kadınlar ne yapmalı? İşte sağlıklı menopoz için 5 tavsiye!
Sağlıklı menopoz hiç de uzak bir hayal değil! Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Dr. Harika Bodur Öztürk, bu dönemde meydana gelebilecek fiziksel ve ruhsal problemlerin düzenli egzersiz ve yaşam tarzında yapılacak kimi değişikliklerle daha konforlu geçirileceğini söylüyor. Buna karşın menopoz döneminde tip-2 diyabet, kalp damar hastalıkları ve osteoporoz gibi kronik sağlık sorunlarının kendini gösterebildiğini belirtiyor.
Kadınların artık adet görmemesi ve doğurganlığının bitmesi olarak tanımlanabilecek menopoz, aniden gelişebileceği gibi 5 – 8 yıllık bir süreci de kapsayabiliyor. Ülkemizde kadınların menopoza girme yaşı 48 49 civarındadır..
Menopoz belirtileri arasında ise sıcak basması, hafıza problemleri, libidoda düşüş, çarpıntı, duygu durum değişikliği, sinirlilik, vajinal kuruluk ve uyku sorunları gibi östrojen hormonunun eksikliğinden kaynaklanan sorunlar diyebiliriz. Ayrıca kaslarda ağrı, yorgunluk, baş ağrısı ve geceleri terleme gibi belirtiler de görülebilir.
İlk belirtilere dikkat!
Menopoz döneminden önce vücut bazı işaretlerle sürecin başlamaya yakın olduğunu işaret ediyor. İlk işaretlerden başladığı ana kadar olan sürece premenopoz yani menopoz öncesi dönem adı veriliyor.
Bu premenopoz dönemindeyken menstrüel kanamanın düzensizleşmesi ilk belirtilerden biri. Bu düzensizlik kanamanın sık veya uzun aralıklarla gerçekleşmesi şeklinde görülebilir. Hatta gecikmelerden sonra 8 güne kadar uzayan kanamalar yaşanabiliyor. Ancak düzensiz kanamaların uzun dönemde kadınlarda rahim kanseri için risk faktörü oluşturduğu da unutulmamalı. Uzun süren kanamalar varsa kanamanın bitmesi beklenmeden uzman hekime başvurulmalı.
Bilimsel araştırmalar ne gösteriyor?
Hormon replasman tedavisi (HRT) sentetik östrojen ve progesteron ile yapılabiliyor. Fakat Milyon Kadın Çalışması’ndaki HRT ile meme kanseri artış gösterdiği bildirildiği için alternatif tedavi seçenekleri araştırılmaya devam ediyor.
Yapılan klinik araştırmalar egzersiz ve fiziksel aktivitenin bu dönemde önemine dikkat çekiyor. Egzersizle birlikte kısa sürede stres azaldığı gibi eklem, kas ve kemik sağlığında olumlu etkiler artıyor. Kaliteli uyku için zemin hazırlanması da cabası.
Uzun dönemde ise kalp hastalığı riski, kanser, obezite, inme, tip 2 diyabet ve osteoporoz riski azalıyor ve bilişsel fonksiyonlar da artıyor. Haftada 3 gün 1 saat olmak üzere toplamda 12 hafta egzersiz yapıldığı zaman metabolik sendrom risk faktörlerinde gözle görülür azalma yaşanıyor. Açlık kan şekeri, trigliserit ve kolesterol düzeylerinde ise belirgin bir iyileşme görülüyor. Kan basıncında da düzelme görülmesi olası.
Uzman hekime başvurmak şart
Bu dönemde kadınların sıcak basması ve gece terlemeleri şikayetleri olur ve 5 – 7 yıl arası devam edebiliyor. Yapılan çalışmaların büyük bir kısmı, hastaların HRT dışı alternatif tedavileri doktora danışmadan uyguladığını ortaya koyuyor. Hekimin haberi olmadan internetten ya da arkadaş tavsiyesiyle vitamin ve mineral destekleri alınmamalı. Aksi halde bu ürünler fayda yerine zarar getirebilir.
Bu önerilere dikkat!
Menopoz dönemiyle birlikte kilo alımı ve sıcak basması gibi şikayetler artıyor. Bu sebeple kişinin ideal kilosunda olması ve bu kiloyu koruması önemli. Bu noktada geceleri oda ısısının düşürülmesi, bilhassa sıcak ve baharatlı gıdalardan uzak durulması gibi tercihler rahatlatıcı olacaktır. Ayrıca alkol tüketiminin azaltılması da önemli bir ayrıntı. Öte yandan menopozla birlikte günlük ortalama 1200 mg kalsiyum alınmasına dikkat edilmeli.
Kegel egzersizleri önemli bir destek
Bilimsel araştırmalar, menopoz dönemindeki kadınların yüzde 50’sinin azalmış hormonlar sebebiyle yanma, ağrılı cinsel ilişki, ağrılı idrar yapma ve ani idrar gibi sorunlar yaşayabildiğini gösteriyor. Bu şikayetler nedeniyle kadınların cinsel ilişkiden uzaklaştığı bilgisi de mevcut. Menopozla birlikte vajinada atrofi denilen durum meydana geldiği için cinsel ilişki esnasında vajinal elastikiyet azalıyor. Bu da kadında ağrıya sebep olduğu için cinsel isteksizlik meydana geliyor.
Bu tip durumlarda uygulanabilecek hormon replasman tedavisi vajinal lubrikasyonu artırarak kadınlara önemli bir destek sağlamış oluyor. Ancak bu tedavinin libidoyu artırmada etkisi olmadığını söylemek lazım. Ayrıca lokal vajinal östrojen tedavileri de menopoz dönemindeki rahatlatıcı tedaviler arasında yer alıyor.
Bir diğer önemli destek ise Kegel egzersizlerinin düzenli yapılması. Çünkü yaşın ilerlemesiyle birlikte bağ dokusu desteğinin azalması, pelvik organlarda sarkmalara neden olabiliyor. İşte bu noktada sistematik ve lokal Kegel egzersizi tedavileriyle sorunları çözmek mümkün.
Yalancı menopoz nedir? Gerçek menopoz olduğu nasıl anlaşılır?
Genetik faktörler menopoza girme yaşını belirleyen en önemli unsurdur. Özellikle ırk, beslenme şekli, ilk adet yaşı, gebelik sayısı ve sigara – alkol kullanımı gibi detayların menopoza etkisi fazladır. Ki bu noktada cerrahi operasyonlar da etki eder. Menopoz döneminin 40’lı yaşlarda yumurtaların azalmasına bağlı olarak adet kanamalarının düzensiz olması ve aralıklı ateş basmaları ve terlemelerle seyreder. Menopoz tanısı hormon tetkikleri ile konulur. Erken dönem belirtileri ise ateş basması, terleme, çarpıntı ve uykusuzlukla gözükür. İlerleyen dönemlerde ise kalp hastalıkları, kemik erimesi, cinsel isteksizlik ve vajinal kuruluğu beraberinde getirir.
Menopoz dönemini iyi yönetmek size bağlı
Şunu hatırlatmak gerekir ki menopoz bir hastalık değildir. Sadece doğal sürecin bir parçasıdır. Bu sebepten yaşam kalitesini sürdürmek için sürecin iyi yönetimi de önemlidir. Bu dönemlerde sağlık kontrollerinin düzenli yapılması, mamografi, meme ultrasonu, jinekolojik muayene gibi kontrollerin düzenli yaptırılması önemlidir. Ki burada menopoz tedavisinin her kadının ihtiyacına göre belirlendiğini ve standart bir tedaviden bahsetmenin mümkün olmadığını da belirtelim.
Bu tarz dönemde doğru ve düzenli beslenme önemlidir. Çünkü kilo dengesinin korunmasında dengeli beslenme ön planda ve önemli bir rol oynar. Kalp damar sağlığı ve kemik erimesinden korunmak adına da düşük kolestereol içeren düşük kalorili ve kalsiyumdan zengin bir biçimde beslenme önem gösterilmeli.
Tuz ve şeker tüketimi sınırlandırılmalıdır. Ayrıca diyetteki lif miktarı da arttırılmalı. Çay, kahve ve kola gibi yüksek kafeinli ürünlerin tüketiminde kendinize bir sınırlandırma yapmalısınız. Bunun yerine bitki çayları tüketebilirsiniz. Beslenmenizde ise balık, ceviz, fındık, brokoli, domates, çilek, biber gibi yüksek antioksidan içeren türlere ağırlık verin. Böylece daha sağlıklı ve serin bir bedene sahip olursunuz. Üstelik menopoz döneminde düzenli fiziksel aktivite de stres faktörlerini azaltmaktadır. Kemik, kas ve kalbi düzenli sporla koruma altına alırsınız. Sağlıklı kiloyu korumada bu tarz adımların yardımı olur. Bu dönemde yürüyüş, yoga ve pilates önemli destek olur.
Bütün bu detayların yanı sıra aslında kadınların bu tarz dönemlerde kendileriyle barışık olmaları çok önemlidir. Öyle ki düzenli yürüyüşler, hobilere yönelme, sosyal aktiviteler, beslenmedeki kontrol ve yüzme gibi ilgi alanları açma menopoz dönemini daha dengeli bir hale getirir.
Özellikle de yüzme kadınların çok daha sağlıklı bir bedene erişmelerini de sağlar. Bununla birlikte de vücudu her zaman belli değerler üzerinden sağlıklı bir yapıda tutmak da sağlığın ve kontrolün değerli olmasını destekler. Böyle dönemlerde kendinize atacağınız adımlar çok daha sağlık ve güzel bir yaşam oluşturmanız açısından da değerlidir. Menopoz dönemleri için bu unsurlar mutlaka göz önüne alınmalı.
Menopoz döneminde görülen şikayetleri ve çözüm yolları
Dünya çapında menopozun ortalama yaşı 51 olduğunu ama bu yaşın coğrafyaya göre farklılıklar içerebileceğini belirten Op. Dr. Güray Ünlü, “Menopozda kısa ve orta vadede sıcak basmaları, yorgunluk, cilt kurulukları ve kaşıntılar, ciltte incelmeler, psikolojik değişiklikler, depresyona yatkınlık, uyku problemleri, vajinal kuruluk ve idrar problemleri gibi belirtiler, uzun vadede kardiyovasküler hastalıklar ve osteoporoz gözlenebilir” diyor.
Her kadının menopozu kötü belirtilerle geçirmediğini ama yaşam kalitesini düşüren şikayetleri varsa destek alması gerektiğini hatırlatan Op. Dr. Ünlü, bu dönemde kalsiyum, protein alımının yanı sıra D, B ve K vitamini ile folik asit düzeyinin de önemli olduğunun altını çiziyor. Op. Dr. Ünlü, menopoz döneminde görülen şikayetleri ve çözüm yollarını şöyle sıralıyor.
Cilt değişiklikleri
Östrojen eksikliğinde ciltte incelme oluşur, kolajen içeriği azalır. Bunun sonucunda deride gevşeme, incelme, damarların belirgin hale gelmesi, yaraların güç iyileşmesi ve morluklar görülebilir. Bu sorunun çözümü için cilt nemlendiren kremler, kolajen destekleri kullanabilirsiniz.
Sıcak basması
Vazomotor belirtiler menopozlu kadınların çoğunda gözlenir. Aniden kaynar su dökülmüş gibi tarif edilen 1-2 dakika sürüp geçen bir belirtidir. Aynı zamanda sıcağa dayanıksızlık, gece terlemeleri de artar. Aşırı yorgunluk, fazla aktivite, sigara, kafein, alkol, yağlı-baharatlı yiyecekler ve çevresel faktörlerin sıcak basmalarını arttırdığı bilinmektedir. Stres de arttırıcı olabilir. Hormon tedavisi sıcak basmalarını çabucak azaltır, çok az hastada hormona rağmen sıcak basmaları devam eder. Düzenli fiziksel egzersiz, menopozal dönemdeki şikayetleri azaltmaktadır.
Yapılan bir araştırmada, ağır fiziksel egzersizin menopoz üzerine az etkili olduğu; bunun yanında bahçede ve boş zamanlarda, işyerinde veya bir şey taşırken yapılan hafif fiziksel egzersizin ise menopoz semptomlarında daha etkili olduğu görülmüştür. Düzenli egzersiz yapanlar, kendilerini daha iyi hissetmiş, şikayetlerinin şiddeti ve sıklığı azalmıştır. Yapılan çalışmalara göre akupunkturun da sıcak basmalarında azalma sağladığı görülmüştür. Bunun yanı sıra gevşeme tekniklerinin kullanılması da sıcak basmasında yararlı olabilir. Diyaframı kullanarak derin soluk alıp verme, gevşeme tekniklerinin en kolayıdır. Nefes egzersizlerinin gerginlik, depresyon, kan basıncı artışı ve sıcaklık basmasının şiddet ve sıklığının azaltılabileceği bilinmektedir.
Uykusuzluk
Uykusuzluk menopoz döneminde kadınların yüzde 50’sini etkiler. Nedeni tam olarak bilinmemektedir. Bazen gece krampları ve bacaklardaki keçeleşme nedeniyle uykusuzluk olur. Bu durumda D ve K vitamini, kalsiyum alımı fayda sağlar. Sıcak basmaları ve gece terlemeleri de uykusuzluk yapabilir. Sakinleştirici çaylar, basit sakinleştirici ilaçlar, ılık duş önerilir. Yapılan birçok çalışmada, yoganın sıcak basması, uykusuzluk ve yaşam kalitesini artırmaya yönelik olumlu etkileri saptanmıştır. Bir başka çalışmada, uyku bozukluğu olan hastalara pasif ve medikal masaj yapılmıştır. Haftada 2 kez 32 masaj seansı uygulanmış, medikal masaj uygulanan hastalarda, uyku şikayetlerinde azalma bulunmuştur
Ürogenital sorunlar
Östrojen yetersizliğinde, vajen ve idrar çıkış bölgesi epitelinde incelmeler gözlenir. Bu durum cinsel ilişkide ağrı, vajinal kuruluk, idrarda yanma sık idrara çıkma, vajinal enfeksiyonlara neden olur. Hastanın yaşam uyumunu ve konforunu düşüren şikayetler olduğu için muhakkak tedavi gerektirir. Ağızdan, vajnal, krem veya yapıştırma tarzında hormonal tedaviler kullanılabilir. Vajinal prebiotiklerle vajenin direnci arttırılabilir, genital bölgenin PH’ı ile uyumlu yıkama ürünleri kullanılabilir.
Psikolojik sorunlar
Menopozdaki hormonal değişikliklerin, duygu durum ve davranışlarını etkilediği düşünülmektedir. Kadınlardaki duygu durum değişikliklerinin hormon düzeylerinin hızlı değiştiği doğum sonrası dönemler ile menopoz dönemlerinde çok olduğu bilinmektedir. Kendini çökkün, üzgün hissetme, isteksizlik, sinirlilik, gerginlik, çabuk öfkelenme, huzursuzluk, panik, performansta azalma, unutkanlık, dikkat bozukluğu görülebilir. Yapılan çalışmalar, yoganın stresi, kalp hızını ve kan basıncını azalttığı ve sağlığı olumlu etkilediğini göstermektedir. Egzersiz de faydalıdır. Ayrıca bu sorunların önüne geçmek için sakinleştirici çaylar, sakinleştirici basit tedaviler, gerekli olursa depresyon tedavisi de kullanılır.
Osteoporoz
Menopoz döneminde over fonksiyonlarının durması ve ostrojen yapımının kesilmesi, yaşla bağlantılı olarak kemik kaybını hızlandırır ve osteoporozun şiddetini arttırır. Menopozdaki kemik kaybının az olması gençlik yıllarındaki kemik kütlesi ile orantılıdır. Kemik erimesini arttıran obezite, ek hormonal hastalıklar, hareketsizlik, D vitamini eksikliği, kronik hastalıklar gibi başka faktörler de olabilir. D vitamini, K vitamini, kalsiyum içeren ilaçların kullanımı gerekebilir. A vitaminin kemik gücünü artırdığı, kanser riskini azalttığı, menopozal dönemde felci azalttığı gibi bilgiler vardır. Yine prebiyotik alımının kalsiyum emilimi ve kemik mineralizasyonu üzerine yararlı etkileri olduğu bildirilmiştir.
Kaynaklar:
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Doç. Dr. Emre Özgü
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Dr. Harika Bodur Öztürk
Op. Dr. Güray Ünlü
Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derneği
Türk Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği
Sağlıkla ilgili haberlerimizi Instagram hesabımızdan da takip edebilirsiniz:
