Yas sürecinde neler yapılmalı, hangi yollar izlenerek acı yaşanmalı? Ölüm hayatın bir gerçeği olsa da birçoğumuz bunu sevdiklerimize yakıştıramayız. Hastane kapısında doktor bize “Her şeye hazırlıklı olun” dediğinde bile bir umutla bekleriz. Sevdiğimiz birini kaybettiğimizde ise bu acıyı nasıl atlatacağımızı kendimize sorup dururuz. Kimsenin ölüme hazırlıklı olmasının beklenemeyeceğini söyleyen Psikolog Elif Yamaş, “Yas süreci nasıl atlatılır?” sorusunun yanıtını veriyor.
Psikolog Elif Yamaş, “Ölüm hayatın gerçeği olsa da tüm kayıplar acı vericidir. Acı hissetmek de çok insani bir duygudur. Kaybettiğimiz birinin ardından yas tutmak da yaşanması gereken çok doğal bir süreçtir. Ama her insan yas sürecinde aynı tepkileri vermez. Bazıları kayıp haberini alır almaz yasını tutmaya başlar, bazıları yasını birkaç gün erteler sonra yas sürecine girer. Bazıları çok ağlayarak yasını ifade ederken, bazıları ağlamaz, donuk kalarak tepkisini gösterir. Yine bazıları yas sürecini birkaç günde tamamlarken, bazıları için bu süreç daha uzundur” dedi.
Yas sürecinde neler yapılmalı?
Psikolog Elif Yamaş, önemli olanın kişinin yas sürecini nasıl yaşadığı, bu süreçte nasıl tepkiler verdiği değil, yasını yaşaması olduğunun altını çiziyor. Kişinin bilinçli olarak yas tutmaktan kaçındığı takdirde kısa bir süre sonra veya sonrasında fiziksel ve ruhsal rahatsızlıklar yaşayabileceğini anlatan Psk. Yamaş, şunları söylüyor:
“Yasınızı yaşamanız çok değerli. Ağlamak istiyorsanız ağlayın. Güçsüz görünmeyeyim ya da sağlam durmalıyım diyerek yasınızı ertelemeyin. Çünkü siz yasınızı yaşamadığınızda o içinizde kocaman bir kara bulut gibi kalacak ve büyüyecek, büyüyecek. İçinize sığamayınca dışarı çıkmak isteyecek, belki kalbinizi ağrıtacak, belki farklı bir vücut ağrısıyla hissettirecek kendini. Yani siz onu yaşamıyorsunuz diye kaybolmayacak. Bırakın dağılsın içinizdeki kara bulutlar, yasınızı tutun, güçsüz görünürüm endişesine kapılmayın.”
“Yas süreci kişiyi olgunlaştırır”
Yas tutmanın zayıflık anlamına gelmediğini de hatırlatan Psikolog Elif Yamaş, kişinin hayatına normal ve sağlıklı bir şekilde devam edebilmesi için yas sürecini tamamlaması gerektiğini belirtiyor. Bu yas tutma sürecinin sonunda kişinin yaşadığı kaybı yaşamının bir parçası haline getirebileceğini ve bununla yaşamayı öğreneceğini anlatan Psikolog Elif Yamaş, şöyle devam ediyor:
“Bu kayıpla yaşamayı öğreniyor olmanız, kaybettiğiniz kişiyi unuttuğunuz ya da artık sevmediğiniz anlamına gelmez. Sadece kaybı ve bununla ilgili duygularınızı kabullendiğiniz ve bu duygularla yaşamayı öğrendiğiniz anlamına gelir. Acınızın ne zaman biteceğini kendinize soruyor olabilirsiniz. Sanılanın aksine acınız zamanla azalmayacak. Zamanla azaldığını düşündüğümüz her acı, üzüntü ya da yas sizi olgunlaştıracak. Siz olgunlaştıkça da o acının dindiğini hissedeceksiniz.”
Yas sürecinin çok doğal olmasına rağmen zorlayıcı olabileceğinin altını çizen Psikolog Elif Yamaş, kişinin kendine zaman tanıması, güvendiği kişilerle duygularını, acısını, yasını paylaşmasını öneriyor. Psikolog Elif Yamaş, bu dönemde kişinin uyumak ya da yemek gibi temel ihtiyaçlarını bile gidermek istemeyebileceğini ancak bu ihtiyaçların kesinlikle ihmal edilmemesi gerektiğini söylüyor.
Aşağıdaki öneriler Türkiye Psikiyatri Derneği’nin sayfasından alınmıştır
Yaslı kişiler için öneriler ve dikkat edilmesi gerekenler
- Beslenme, barınma, giyinme gibi temel gereksinimlerin karşılanması ve uyku düzeninin sağlanması.
- Kendini güvende hissedeceği bir ortamın oluşturulması.
- Kaybın gerçekliğini fark etmesi ve kabullenebilmesine yardımcı olmak için ölen kişi hakkında konuşmasını cesaretlendirmek.
- Kayıptan doğan üzüntü, acı, sıkıntı, öfke, çaresizlik gibi duygularını dile getirmesine izin vermek.
- Acıyı azaltmak için söylenen “Güçlü olmalısın”, “Hayat devam ediyor, “Yakında geçecek, bitecek”, “Çocukların için ayakta kalmalısın” gibi sözlerden kaçınmak, bunun yerine yaşanan duyguları içtenlikle anlamaya ve paylaşmaya çalışmak.
- Yaslı kişiyle konuşurken kaybın gerçekliğini vurgulayan bir dil kullanmak (Örneğin “Oğlunuzu kaybettiniz” yerine “Oğlunuz öldü” demek. “Oğlunuz nasıl bir insandı?” gibi di’li geçmiş zaman kullanmak).
- Kültürü ve inancı doğrultusunda cenaze ve yasla ilgili törenleri yapabilmesine yardımcı olmak.
- Ölen kişi olmaksızın yaşayabilmek ve bağımsız kararlar alabilmek için var olan sorunları belirlemek, farklı seçenekleri konuşmak, baş etme yollarını öğrenmesinde yardımcı olmak,
- Yaşamıyla ilgili önemli değişikliklerin ve ani ve iyi düşünülmemiş kararların (örneğin taşınmak, işini veya şehir değiştirmek gibi) önüne geçmek
- Aile, arkadaş, komşu gibi sosyal destek verebilecek kişilerle temasını güçlendirmek, gerekirse destek gruplarına ve ruh sağlığı hizmeti veren kişi ve/veya kurumlara yönlendirmek.
- Yas sürecindeki olumlu etkileri dikkate alınarak çalışma yaşamına yönlendirmek, öğrencileri okula devam etmeleri için desteklemek, çalışmayanları, yaşlıları ve ev kadınlarını yeni ilgi ve uğraşı alanları bulmaları için teşvik etmek.
- Yas sürecini ve tepkilerini tanımak, yasın zaman ve emek gerektiren bir süreç olduğunu bilmek.
- Yasın kişiden kişiye değişebilen bir süreç olduğunu bilmek, bireysel farklılıklara (örneğin aynı ailenin üyelerinin farklı şekilde tepki verebileceği) fırsat vermek.
- Alkol ve/veya uyuşturucu madde kullanımı, kayıpla ilgili yerlerden kaçınma gibi baş etme yöntemlerini ele almak ve kişiyle bunları konuşmak.
- Yas sürecinin belirtilerin şiddetli olduğu, beklenenden uzun sürdüğü, kişinin günlük yaşamını, ilişkilerini etkilediği durumlarda psikiyatri uzmanına yönlendirmek.
- Ölümün ardından ortaya çıkabilecek ruhsal bozukluklar (depresyon, kaygı bozukluğu, intihar düşünceleri ve girişimleri gibi) konusunda dikkatli olmak ve psikiyatri uzmanına yönlendirmek.
Kaynaklar:
“Yas sürecinde neler yapılmalı?” başlıklı haberimizin yanı sıra diğer Sağlık Ajandası | Sağlık Haberleri için sosyal medya hesaplarımızı da takip edebilirsiniz:
